De 'Vreemde vogel' Jannes de Vries
De Groninger kunstenaar Jannes de Vries staat eind 2004 volop in de belangstelling. Een boek en drie tentoonstellingen vestigen de aandacht op de schilder, die Groningen zo vaak vastlegde in de kenmerkende expressionistische stijl van De Ploeg. Toch is het moeilijk een goed beeld te krijgen van deze kunstenaar, die zich binnen de kunstkring een ‘vreemde vogel’ voelde.
Jannes de Vries wordt in 1901 geboren in Meppel, waar zijn ouders aan het Kerkplein Hotel- café De Energie runnen. Omdat alcohol en grof taalgebruik er taboe zijn, wordt het etablissement in de volksmond aangeduid als het ‘gereformeerde café’. De jonge Jannes geniet van de kunstenaars die in het hotel logeren en zou zelf graag in hun voetsporen treden, maar omdat zij volgens zijn vader ‘een klap van de meulen hebben gehad’, tekent hij liever stiekem.
Jannes wordt op aandrang van zijn ouders kantoorklerk. Pas als hij in 1920 een studie boekhouden heeft afgerond, krijgt De Vries van hen toestemming naar de ‘Normaalschool voor Teekenonderwijzers’ in Amsterdam te gaan. Na twee jaar keert hij afgestudeerd terug in Meppel. Zijn ouders zien dan het liefste dat hun zoon als tekenleraar aan de slag gaat, maar Jannes wil nog wat om zich heen kijken. Net als in 1920 maken zijn vroegere baas, advocaat Veurman, en kantonrechter Kymmel het hem mogelijk op reis te gaan.
In Parijs bezoekt Jannes de Vries enige maanden de traditionele ‘Ecole Nationale Supérieure des Beaux Arts’. Uit zijn bewaard gebleven dagboek en zijn werk blijkt dat schilders als Cézanne en Van Gogh indruk op hem maken en hij de avant-garde links laat liggen. De Vries gaat hierna naar Italië en eindigt zijn buitenlandse avontuur in het voorjaar van 1924 in Tunesië. Dit laatste land maakt zo’n overweldigende indruk op hem, dat hij later – in de jaren zestig – nog een aantal keren naar Noord Afrika gaat.
Zijn voorgenomen huwelijk met de Zwolse Leida Woelders doet Jannes de Vries op zoek gaan naar een baan als tekenleraar. Hij vindt die in de zomer van 1924 in Groningen aan het Stedelijk (nu: Praedinius) Gymnasium. De Vries krijgt een lokaal op de derde, net toegevoegde, verdieping van het gebouw. Vanwege zijn grote lengte krijgt hij van de leerlingen spoedig de bijnaam ‘Lange Jan’.
Het eerste half jaar is het voor De Vries in Groningen nog wat behelpen, met onder andere een kamer op Oude Kijk in ’t Jatstraat 18. In februari 1925 kan hij van de ‘Maatschappij tot Verbetering van Woningtoestanden’ een bovenwoning huren in het eerste door deze vereniging aan de Prinsesseweg gebouwde blok (eerst 9a genummerd, daarna 57a). Jannes trouwt nu met Leida en na ruim een jaar wordt de eerste van hun drie kinderen geboren. In 1927 verhuist het gezin naar de overkant (nummer 28) en in 1934 naar Nassaulaan 25a, waar De Vries de rest van zijn leven blijft wonen.
Enkele maanden nadat Jannes de Vries naar Groningen komt, wordt hij lid van Kunstkring De Ploeg. Hoewel hij zich door zijn afwijkende schilderstijl en persoon een ‘vreemde vogel’ voelt binnen de ‘schildersbent’, houdt De Vries zich er niet stil. Hij neemt deel aan enkele Ploeg-tentoonstellingen, wordt in 1926 zelfs voorzitter, maar bedankt aan het einde van dat jaar plotseling als lid.
Er breekt een periode aan waarin Jannes de Vries veel minder schildert en zijn energie vooral steekt in zijn gezin en het verdienen van de kost. Hij begint een eigen grafisch vormgevingsbureau, dat onder andere blikverpakkingen, boekomslagen en reclamefolders ontwerpt. De Vries krijgt zoveel werk dat hij zo nu en dan freelancers moet inhuren.
Pas in 1954 treedt Jannes de Vries weer in de openbaarheid als schilder. Hij exposeert in de Mangelgang aan de Lage der A en bij Pictura en wordt ook opnieuw lid van De Ploeg. Het bijzondere is dat De Vries ondertussen het expressionisme heeft ontdekt. Terwijl oude Ploegers als Johan Dijkstra inmiddels veel minder expressionistisch schilderen, worden bij De Vries de kleuren steeds feller. Hij gaat weer reizen en met name na zijn pensionering neemt z’n productie enorm toe.
Het leidt uiteindelijk tot erkenning door het Groninger Museum en het ontvangen van de Culturele prijs der provincie Groningen. Hoewel Jannes de Vries door zijn expressionistische schilderijen van het Groninger land door velen nu als ‘echte Ploeger’ wordt beschouwd, blijft het moeilijk een goed beeld van hem te krijgen. Zelfs zijn dagboeken en memoires geven geen helderheid wat er precies in hem omgaat.
Bij zijn crematie vergelijkt oud-leerling Han Drijvers hem op 12 december 1986 met een ‘oudtestamentische profeet’ in de woestijn, maar misschien is zijn eigen typering een ‘vreemde vogel’ toch de beste.